مروری بر روح نماز ؛
پیوند لایه ظاهر و باطن در انسان
قائم: خدا انسان را طوری آفریده که میان لایه ظاهر و باطن یک پیوند متناسب برقرار است و حالات بدن در قلب و حالات قلب در بدن، اثرگذار می باشد. بطورمثال وقتی انسان به سجده می رود حالت خضوع در او پیدا می شود.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ الناز رحمت نژاد: کتاب «روح نماز» که توسط گروه محتوایی مؤسسه جوانان آستان قدس رضوی برمبنای آداب الصلاه امام خمینی (ره) نوشته شده، سال ۱۳۸۸ منتشر و روانه بازار نشر شد.
توجه به عز ربوبیت و ذل عبوبیت، مراتب مقامات اهل سلوک، معنای خشوع، ادب طمانینه و اثر تکرار عبادات و تکثار اذکار در تحصیل آن، محافظت عبادت از تصرف شیطان، نشاط و بهجت، تفهیم، حضور قلب، روایاتی راجع به حضور قلب و مراتب آن، دعوت به تحصیل حضور قلب، دوای هرزه گردی خیال و طریقه تحصیل حضور قلب و حب دنیا موجب تشتت خیال است نام دوازده فصل این کتاب است.
در «ادب طمانینه» فصل چهارم این کتاب، طمانینه، از آداب مهم قلبیه در عبادات خوانده شده است. طمانینه یعنی این که انسان در هنگام نماز قلبش آرام بوده و از اضطراب، تزلزل و اختلال حواس در امان باشد. معنای طمانینه در علم فقه، آرامش بدن است؛ یعنی اعضای بدن باید در هنگام تلفظ اذکار آرام باشد و از نظر فقها اذکار نماز درحال حرکت مورد قبول نیست.
به همین دلیل در هنگام قرائت حمد و سوره، طمانینه بدن شرط است. پس از رکوع نیز باید ایستاد و هنگامی که قامت راست شد و آرام گرفت، الله اکبر گفت و به سمت سجده رفت. پس از انجام سجده نیز باید بطور کامل نشست، سپس الله اکبر گفت، و پس از گفتن ذکر استغفار و الله اکبر دوم، به سجده دوم رفت. تنها ذکری که می توان در حین حرکت تلفظ نمود ذکر شریف «بحول الله و قوته اقوم و اقعد» است که پس از سجده دوم و تشهد گفته می شود اما بقیه اذکار همه باید درحال سکون و آرامش بدن بیان شود.
در ادامه فصل به تعریف طمانینه در علم اخلاق پرداخته شده است. طمانینه در علم اخلاق، مربوط به آرامش قلب است،. طمانینه در نماز، مقدمه حضور قلب است و بیشتر جنبه قلبی دارد. یعنی انسان باید پیش از این که حضور قلب پیدا کند، فکر و ذهن و خاطرش را در یاد خداوند متعال متمرکز نماید طمانینه در علم اخلاق، مربوط به آرامش قلب است،. طمانینه در نماز، مقدمه حضور قلب است و بیشتر جنبه قلبی دارد. یعنی انسان باید پیش از این که حضور قلب پیدا کند، فکر و ذهن و خاطرش را در یاد خداوند متعال متمرکز نماید.
نمازگزار ابتدا باید ذهن خودرا از تشویش و اضطراب خالی کرده و مسائلی که موجب درگیری ذهن می شود را کنار بگذارد تا بتواند بر یاد معبود تمرکز کرده و حضور قلب پیدا کند.
در فصل چهارم این کتاب، حضور قلب فایده طمانینه پیدا کردن دانسته شده و مطرح گردیده است که صرف داشتن طمانینه به تنهایی اثری ندارد؛ بلکه طمانینه مقدمه ای برای کسب حضور قلب است.
این سوال پیش می آید که فایده حضور قلب چیست؟ در «ادب طمانینه» در پاسخ به این پرسش آمده است: عبادت به مفهوم اظهار عبودیت بوده و غرض نهایی آن، رسیدن به مقام عبدیت است. عبودیت و اعتقاد به بنده بودن در قلب همه انسان ها وجود دارد، ولی عبودیت در وجود آدمیان کم رنگ و مخفی است و برای آنکه این حقیقت آشکار و اثربخش شود باید آنرا همیشه به یاد داشت و ابراز نمود تا روز به روز در وجود انسان بیشتر تثبیت شود.
برای تثبیت این حقیقت در قلب، باید آنرا بیان نمود و تکرار کرد تا با مرور دائم آن در قلب، عبودیت در جان و دل آدمی جای بگیرد. حال که حقیقت عبادت، ابراز عبودیت و یادآوری این بندگی به قلب است، طبیعتاً در هنگام عبادت، انسان باید آرامش و طمانینه داشته باشد تا بتواند به عبودیت و بندگی توجه کند و این مساله را در قلبش تثبیت کند و تمام توجه اش در بندگی خداوند متعال متمرکز شود.
ذهنی که درگیری و مشغولیت دارد و از اول نماز به فکر خرید و کسب وکار ی به فکر درس و بحث و امثال این مشغولیات روزمره است، بطور طبیعی بدنبال تمرکز بر یاد خداوند سبحان نیست پس حقیقت عبادت که تثبیت عبودیت و بندگی در قلب است، در وجود او محقق نمی گردد.
شاید پرسیده شود چرا برای تثبیت حقیقت عبادت و بندگی در قلب، باید یک سری الفاظ را با حرکاتی مثل خم و راست شدن بدن انجام داد؟ بعضی می گویند اگر نماز برای یاد خداست، ما در گوشه ای خلوت می نشینیم و با خداوند ارتباط قلبی برقرار می نماییم و برای به یادخدا بودن نیازی به رکوع و سجده رفتن نداریم!
در فصل چهارم کتاب روح نماز در پاسخ به این پرسش آورده شده است: این الفاظ و حرکات فواید مختلفی دارد. یکی از فواید مهم آن، خصوصاً برای افرادی مبتدی تسلط و احاطه بر قلب است.
انسان مبتدی توانایی مدیریت قلب خودرا ندارد و اگر بخواهد قلبش را بر چیزی متمرکز کند ابتدا باید از یک کانال مخصوص به قلب خود نفوذ کند تا بعد بتواند مدیریت قلب را در دست بگیرد. آن کانال نفوذی، همان اجزای بدن است که در اختیار و دسترس ما است انسان مبتدی توانایی مدیریت قلب خودرا ندارد و اگر بخواهد قلبش را بر چیزی متمرکز کند ابتدا باید از یک کانال مخصوص به قلب خود نفوذ کند تا بعد بتواند مدیریت قلب را در دست بگیرد. آن کانال نفوذی، همان اجزای بدن است که در اختیار و دسترس ما است. بطورمثال در وقت پریشانی و اندوه، فکر و قلب از اختیار ما خارج است و نمی توانیم آنرا مدیریت نماییم اما زبان در اختیار انسان است و انسان می تواند با کنترل آن، الفاظ مدنظر خودرا تلفظ نماید، و در حقیقت اینطور نیست که شخص با پریشانی ذهن و درگیری خاطر، قادر به سخن گفتن و تکلم نباشد، به همین منوال، اعضای بدن هم در اختیار ماست و با همه غم و غصه ها باز هم می توانیم بدن خودرا خم و راست نماییم. برخلاف قلب که اختیار آن در دست انسان نیست، اجزای بدن همچون زبان تحت مدیریت شخص است. حال اگر کسی بخواهد در گوشه ای از اتاق بنشیند و فرضا پنج دقیقه فقط در یاد خداوند تمرکز کند و چیزی غیر از خدا را در خانه دل خود راه ندهد، به طور معمول پس از چند ثانیه، خواطر پشت سر هم به ذهن او هجوم می آورند و حتی اگر بخواهد این خواطر را دفع کند و عملاً باز هم از یاد خدا غافل می ماند.
از طرف دیگر خداوند انسان را به شکلی آفریده که میان لایه ظاهر و لایه باطن یک پیوند متناسب برقرار است. طوری که حالات بدن در قلب و بالعکس حالات قلب در بدن، اثرگذار می باشد. بطورمثال هنگامی که انسان به سجده می رود خود به خود حال تواضع در قلبش ایجاد می شود اما هنگامی که با یک لباس فاخر در صدر مجلس و در جای بزرگان می نشیند، حال تواضع قلبی اش از دست می رود. با آنکه آن تواضع مربوط به قلب است و لباس فاخر و بر صدر مجلس تکیه زدن، مربوط به بدن است؛ اما از آن جایی که مراتب وجود انسان همه به یکدیگر پیوسته اند، ظاهر در باطن و باطن در ظاهر تأثیر می گذارد.
سیره حضرت رسول اکرم (ص) برای تثبیت تواضع در قلب رفتارهایی مانند پیشی گرفتن در سلام، اجابت دعوت دیگران (حتی اگر شخص فقیر باشد) و با نشستن در پایین مجلس بود. این رفتارهای ظاهری سبب می شود که حال تواضع در قلب به وجود آید و آهسته آهسته تثبیت شود.
در صفحه ۱۶ و ۱۷ کتاب آداب الصلاه امام خمینی (ره) آمده است: «و از آداب مهمه قلبیه عبادات، خصوصاً عبادات ذکریه، طمانینه است. و آن غیر از طمانینه ای است که فقها رضوان الله علیهم درباب نماز اعتبار کرده اند و آن عبارت است از آن که شخص سالک عبادت را از روی سکونت قلب و اطمینان خاطر به جا آورد، برای اینکه اگر عبادت را با حال اضطراب قلب و تزلزل به جا آورد، قلب از آن عبادت منفعل نشود و آثاری از عبادت در ملکوت قلب حاصل نشود و حقیقت عبادت صورت باطنیه قلب نگردد.»
منبع: قائم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب