پیروز تراژدی یوزپلنگ آسیایی
به گزارش قائم، یوزپلنگ آسیایی گونه ای در معرض انقراض است که در سالهای اخیر با استفاده از روش های مختلفی همچون محافظت از زیستگاه ها و تکثیر در اسارت تلاش در پیشگیری از انقراض این گونه با ارزش شده است، یکی از آخرین نمونه های تلاشهای ناموفق صورت گرفته سرنوشت «پیروز» بود.
به گزارش قائم به نقل از ایسنا، امروز( ۱۲ اسفند) روز جهانی حیات وحش است. ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نشست ۶۸ خود، روز ۳ مارس را به عنوان روز جهانی حیات وحش تصویب کرد. انتخاب این روز به پیشنهاد تایلند صورت گرفت.
امسال شعار این روز جهانی مشارکت برای صیانت از حیات وحش در نظر گرفته شده است. مشارکت مردم می تواند ضامن صیانت از محیط زیست و حیات وحش کشور خصوصاً نجات جان گونه های در معرض خطر انقراض باشد.
غلامرضا ابدالی - مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست - گونه هایی همچون یوز که جمعیت کوچکی زیر ۵۰ فرد دارند را در وضعیت بحرانی انقراض و گونه های زیر ۲۵۰ فرد در معرض خطر انقراض می داند.
او مشارکت مردم در حفظ حیات اینگونه ها را موثر می داند و می گوید: در تمام دنیا نیز صیانت از محیط زیست نیز با کمک مردم صورت می گیرد. وظیفه مردم در چنین شرایطی این است که مطالبه گر باشند. شعار ما نیز این است که در ایران ۸۰ میلیون محیط بان داریم. اینکه مردم مراقب رفتارهای خود باشند به محیط زیست بسیار کمک می نماید اما خیلی از افراد آگاهانه اعمالی همچون شکار و صید انجام می دهند واما اگر از محیط زیست مراقبت کنند بار سنگینی از دوش طبیعت برداشته می شود. این طبیعت فرصت ترمیم پیدا می کند واگر مراقب آن باشیم می تواند خودرا احیا کند.
در جهان دو گونه یوزپلنگ وجود دارد؛ یک گونه آسیایی و دیگری گونه آفریقایی است. گونه آفریقایی یوزپلنگ در شمال این قاره پهناور منقرض شده و حضور آن هم اکنون فقط محدود به جنوب این قاره شده است. نسل یوز آسیایی که زمانی در گستره وسیعی از غرب این قاره از سوریه و عربستان تا هندوستان و ترکمنستان پراکنده بود، از ۲۰ سال پیش جز در ایران منقرض شده است. هم اکنون زیستگاه یوزپلنگ آسیایی فقط به ایران که از ۴۸ سال پیش برنامه حفاظتی خودرا برای نگهداری نسل این حیوان شروع کرده، محدود می شود، بنا بر این است که امروزه به یوز آسیایی، یوز ایرانی نیز گفته می شود.
بدین جهت یوزپلنگ آسیایی حالا گونه ای در معرض خطر انقراض است و در لیست قرمز اتحادیه جهانی صیانت از طبیعت (IUCN) قرارا دارد.
وضعیت فعلی یوز
به گفته مرتضی پورمیرزای - مدیر عامل انجمن یوزپلنگ ایرانی - بر طبق آخرین آمار مربوط به یوزهای بالغ و جدا از مادر، در سه سال اخیر تعداد این یوزها به ۱۲ فرد می رسد همین طور مدتی بعد نیز یکی از یوزها که چند وقتی دیده نشده بود، شناسایی شد و این تعداد به ۱۳ فرد رسید. در طول این مدت از میان توله های متولد شده، استقلال و یا مرگ شش توله به اثبات نرسیده بدین سبب همچنان ممکنست به آمار افزوده شود. امکان دارد یوزهای بیشتری خارج از مناطق حفاظت شده و دید دوربین های ما وجود داشته باشند. این یوزهایی که وضعیت آنها گزارش شده در مناطق حفاظت شده دیده شده اند و یوزهایی در خارج از زیستگاه دیده می شوند با تصویربرداری دقیقی گزارش نمی شوند. پس نمی توانیم آنها را با دقت با شناسنامه یوزهای خود مطابقت دهیم.
پورمیرزای در ادامه اظهار می کند: احتمال دارد یوزهایی خارج از محدوده شناسایی ما وجود داشته باشند اما عدد بزرگی نیستند. شناسنامه ها برمبنای مشاهدات محیط بان ها و با بهره گیری از بهترین دوربین ها تهیه شده اند. در محلهای دیگر که دوربینی وجود ندارد، طعمه کمتر و شرایط زندگی برای یوز نامناسب تر است اما بطور قطع تعدادی نیز در همین شرایط وجود خواهند داشت. باتوجه به یوزهای گزارش نشده، دشوار است که عدد دقیقی برای جمعیت یوزها اعلام نماییم. می توان اظهار داشت که بر طبق سرشماری سال ۱۴۰۰، جمعیت فعلی یوزها کمتر از ۳۰ فرد است و طبق آخرین مقاله علمی انتشار یافته این عدد کمتر از ۴۰ فرد اعلام شده است. در مناطقی مثل توران با داده های قبلی کاهش جمعیت نداشته ایم اما در خراسان شمالی کاهش جمعیت یوزها گزارش شده است.
پورمیرزای اضافه می کند: در سال ۱۴۰۰ نیز یک یوز در تصویر برداری غرب میاندشت در خراسان شمالی دیده شد که قابل شناسایی نبود. در زیستگاه های جنوبی نیز کاهش جمعیت مشاهده شده است. در استان خراسان جنوبی از سال ۹۳ هیچ یوز جدیدی شناسایی نشده است. اوضاع در کرمان نیز به همین شکل است. بطور کلی شواهد کاهش جمعیت یوز را تایید می کنند.
تهدیدات یوزپلنگ آسیایی
در شرایطی که یوزپلنگ ایرانی با خطر انقراض دست و پنجه نرم می کند و سازمان حفاظت محیط زیست با صرف هزینه های میلیاردی در کوشش برای تکثیر اینگونه در اسارت است، جان یوزپلنگ ها در زیستگاه هایشان با خطراتی مانند تصادف با خودرو ها در خطر است. آخرین نمونه این چالش تصادف و تلف شدن توله یوز ماده در ساعت ۲۰ و۴۵ دقیقه ۱۴ مردادماه در فاصله ۱۵ کیلومتری خارج از منطقه حفاظت شده توران (مناطق آزاد میامی) در حد فاصل سه راهی زیدر تا کاروانسرای میان دشت (محدوده کال تاغی) بود.
برخی از گونه های جانوری به سبب شکل زیستگاه و منابعی که در زیستگاه آنها وجود دارد، جمعیت زیادی ندارند بدین سبب تخریب آن زیستگاه به دلیلهای انسانی و طبیعی می تواند ضربه مهلکی به جمعیت آنها وارد کند. بطور مثال تغییرات اقلیمی که کشور را گرفتار خشکسالی های شدید کرده با همه گیرتر و طولانی تر شدن می تواند به جمعیت انواع گونه ها ضربه بزند. تهدیدات بسیاری برای در معرض خطر قرار گرفتن گونه های حیات وحش وجود دارد که تغییر اقلیم و خشکسالی های طولانی مدت، تخریب و تبدیل زیستگاه ها که ما در ایران با آن بسیار دست و پنجه نرم می نماییم، جاده سازی، معدن، دام مازاد بر ظرفیت، خطوط انتقال نیرو، زمینهای کشاورزی و دیم کاری ها که هر مکانی را با شخم زدن به زمین کشاورزی و دیمی تبدیل می کنند همچون این چالش ها و تهدیدها است. به عبارتی می توان گفت تغییرات اقلیمی و تخریب زیستگاه ها بیشترین اثر را بر انقراض گونه ها دارد.
از دیگر چالش ها و تهدیدات یوزپلنگ آسیایی می توان به کمبود طعمه برای او اشاره نمود. یوزپلنگ به زیستگاه های بسیار وسیعی جهت زندگی نیاز دارد. در گذشته در محدوده های شمالی بعد از حوالی گرمسار، کل مجموعه پارک ملی کویر، دو طرف جاده تا سمنان و از ادامه آن تا میامی همه دشت ها و کوهپایه ها دست خوردگی کمی داشتند و در بیشتر دشت ها آهو و در کوهپایه ها قوچ و میش زندگی می کردند و مانند امروز تعداد رفت وآمدها و ساخت وسازها در قلمرو یوز زیاد نبود اما امروزه طعمه ها از بین رفته اند، قلمروی نسبتاً مناسب آنها نیز تنها به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست محدود شده است و به سبب تعارضات بیش از حد مانند جاده کشی ها حیوان دوام نمی آورد.
اقدامات سازمان محیط زیست برای کاهش تلفات جاده ای حیات وحش
مرضیه موسوی - کارشناس پستانداران گوشتخوار دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست- با اشاره به این که تلفات جاده ای معضلی برای حیات وحش ما است، می گوید: سازمان حفاظت محیط زیست در حد توان با راه اندازی جاده های جدید خصوصاً آنها که از داخل مناطق حفاظت شده عبور می کنند، مخالفت و با نهادهای ذی ربط مانند وزارت راه و شهرسازی رایزنی می کند. با اقدامات سازمان تاحدی حساسیت دراین زمینه به وجود آمده است. خیلی از ادارات محیط زیست نقاط داغ تلفات جاده ای را شناسایی و به ادارات مربوطه در هر استان اعلام نموده اند تا به ایمن سازی جاده جهت عبور حیات وحش بپردازند.
بیشتر بخوانید: جاده ها مقابل حیات وحش/ تصادفات، علت ۵۲ درصد از تلفات یوزپلنگ ها
وی به دستورالعمل ایمن سازی جاده ها اشاره و اظهار می کند: هم اکنون تابلوها با اندازه بسیار کوچک کارایی لازم را ندارند این درحالیست که باتوجه به دستورالعمل نوشته شده، تابلوها باید بر طبق استاندارهای جهانی تهیه شوند و قابل دید باشند همین طور نصب دوربین های کنترل سرعت و ایمن سازی جاده ها باید بر طبق همین پروتکلهای استاندارد اجرا شود.
موسوی ادامه می دهد: وزارت راه نیز باید در این جهت کمک، اعتباری برای این مساله مشخص نماید و پیش از راه اندازی جاده ملاحظات زیست محیطی آنرا در نظر بگیرد و در مکان هایی که نیاز به روگذر یا زیرگذر است، اقدامات لازم را انجام دهد.
به گفته او استانها خود تاحدی نقاط داغ تلفات جاده ای را شناسایی کرده اند و ما درخواست کرده ایم تا با تکمیل این نقاط، وزارت راه استان منعکس کننده این مساله باشد. با همکاری محدود از جانب برخی ادارات کل استانها ایمن سازی هایی مانند نصب تابلو انجام شده است اما هنوز کم کاری هایی از جانب ادارات راه یا وزارت راه وجود دارد.
تمامی این موارد درحالی قابلیت اجرائی شدن دارند که سایر وزارتخانه ها مانند وزارت راه و شهرسازی نیز کمک کنند.
پروژه تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی
در شرایطی که جمعیت یوز ایرانی در وضعیت مناسبی قرار ندارد، پروژه تکثیر در اسارت برای صیانت از اینگونه در معرض خطر انقراض در منطقه توران راه اندازی شده و در دستورکار قرار گرفت.
ابتدای فروردین ماه ۱۴۰۰ «فیروز» - یوز نر ۱۱ ساله منطقه توران - زنده گیری و برای جفتگیری با «ایران» - یوزپلنگ ماده - به محیط اسارت واقع در سایت توران منتقل شد. انتشار این خبر واکنش هایی را بدنبال داشت و تعدادی از کارشناسان اعلام نمودند که چنین اقدامی می تواند معدود یوزهای باقی مانده در طبیعت را تهدید کند.
بیشتر بخوانید: انتقاد از زنده گیری «فیروز» و انتقال آن به محیط اسارت؛ یوزپلنگ ایرانی در اسارت آینده ای دارد؟
بیش از یک سال ازاظهار نظرهای کارشناسان محیط زیست درباره ی پتانسیل باروری ایران گذشت که ۶ بهمن ماه ۱۴۰۰ در ایام پایانی قرن اخبار خوبی از ایران به گوش رسید. ساعت ۷ بامداد روز شنبه (۲ بهمن ماه ۱۴۰۰ ) علایم استروس(فحلی) در یوز ماده پارک ملی توران مشاهده شد. سه شبانه روز تلاش یوزپلنگ نر و ماده (ایران) برای انجام عمل لقاح موفقیت آمیز بود و در اوایل اردیبهشت ماه منتظر تولد توله هایشان بودیم.
اوایل اردیبهشت ماه همه ایران منتظر فرزندان «ایران» بودند. بالاخره و بعد از چند سال کش و قوس، ماده یوز توران، مادر سه یوز نر می شود. ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ علی سلاجقه - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست- با اعلام سالم بودن فرزندان «ایران» می گوید: باتوجه به حضور تیم دامپزشکی از یک هفته گذشته و بررسی شبانه روزی رفتارهای این جانور، مشخص شد که حاملگی کامل است و باتوجه به شرایط فیزیکی گونه و عدم توانایی برای زایمان طبیعی، با نظر دامپزشکان مشاور و دامپزشک معتمد سازمان، نسبت به انجام زایمان سزارین صحرایی اقدام شد. خوشبختانه باتوجه به حضور تیم دامپزشکی مجرب، سه توله یوز ایرانی در این زایمان سزارین صحرایی، سالم متولد شدند.
بیشتر بخوانید: داستان «ایران»؛ از چنگال شکارچیان تا مادرشدن
۱۴ اردیبهشت ماه بود که دکتر بهرنگ اکرامی - پزشک معتمد مرکز تکثیر یوز آسیایی - از تلف شدن یکی از سه توله« ایران» خبر می دهد. بگفته او این توله از زمان تولد ضعیف و در این چهار روز افزایش وزنی نداشت و پس از کالبدشکافی علت تلف شدن ناهنجاری مادرزادی ریه سمت چپ و چسبندگی ریه تعیین شد.
حسن اکبری - معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست - ۲۸ اردیبهشت ماه از تلف شدن توله یوز دوم نیز خبر می دهد و می گوید: بامداد روز گذشته دامپزشک تیمارگر توله یوزها متوجه تغییر در عادت دفع آنها می شود که به فوریت موضوع توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان، به دامپزشکان گروه بیماریهای دفتر حیات وحش منعکس و با هماهنگی دامپزشک متخصص داخلی دام کوچک از دانشکده دامپزشکی سمنان به محل نگهداری یوزها منتقل می شود و بعد از معاینه نسبت به درمان آن اقدام می کند. بعد از بررسی های انجام پذیرفته، با نظر دامپزشک متخصص، تصمیم بر این شد که توله ها جهت بررسی بیشتر و نظارت دامپزشکی به یک بیمارستان تخصصی دامپزشکی در تهران منتقل شوند که متاسفانه یکی از توله ها در راه انتقال به تهران تلف شد. توله دوم به بیمارستان تخصصی دامپزشکی منتقل شد و تحت نظارت های دامپزشکی قرار دارد.
پس از گذشت مدت ها با تحقیق و بررسی علت تلف شدن توله ها را نبود شیر خشک مناسب برای گربه سانان خصوصاً یوزپلنگ بیان نمودند. بگفته اکبری در دنیا هیچ شیر خشک مناسب و ویژه ای برای یوزپلنگ وجود ندارد و تمام شیر خشک های تولید شده می توانند مشکلاتی را برای یوزپلنگ ایجاد کنند. برای توله یوز سوم چهار نوع شیرخشک متفاوت استفاده شده که نخستین نوع مارک ایرانی و سه نوع دیگر مارک خارجی بوده اند اما تقریباً با هر چهار نوع در هضم و دفع مشکل داشت.
آخرین پسر «ایران» هم طاقت نیاورد
توله یوز سوم، تنها توله یوز باقی مانده از «ایران» و «فیروز» بود که نام او را «پیروز» گذاشتند. این توله در پارک پردیسان زندگی می کرد و قرار بود در فروردین ماه به زیستگاه اصلی خود در پارک ملی توران منتقل شود اما عمر او کفاف نداد چونکه روز گذشته بعد از فراز و فرودهای بیشمار و با گذشت ۹ ماه و ۲۸ روز پر استرس تلف شد. پنجشنبه شب (۴ اسفندماه) بود که دستگاه گوارش «پیروز» گرفتار مشکل شد و دفع نداشت بدین سبب به بیمارستان دامپزشکی مرکزی انتقال داده شد. معاینات لازم انجام شد و با حال مساعد به پارک پردیسان برگشت اما شنبه (۶ اسفند) باردیگر به سبب وضعیت نامساعدی که داشت به بیمارستان منتقل شد.
به گفته مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست «پیروز» از شروع تولد مشکلات گوارشی و نارسایی کلیوی داشته اما با آن مدارا می کرده است. روز گذشته عصر بود به سبب شرایط نامساعد کلیوی برای دیالیز صفاقی به اتاق عمل رفت اما پسر «ایران» نتوانست طاقت بیاورد.
به گفته بابک باستانی - دامپزشک سازمان حفاظت محیط زیست - «پیروز» متاسفانه وارد فاز حاد نارسایی کلیوی شده بود البته این مشکل بار اول نبود که رخ داد. «پیروز» دو نوبت گرفتار چنین مشکلی شده بود. بار اول دکتر پیتر کالدول - دامپزشک یوزهای آفریقایی - اعلام نمود که حیوان با مشکل نارسایی کلیه مواجه می باشد. درنتیجه ما در تمام مدت در حال درمان بودیم. بار دوم که این مشکل رخ داد خودم توانستم مسئله را مدیریت کنم اما این دفعه بدترین حالت ممکن بود که صورت گرفت.
بیشتر بخوانید: «نارسایی کلیوی» سومین بار جان «پیروز» را گرفت
بیشتر بخوانید: دیالیز «پیروز» به رغم وجود احتمال خطر مرگ
«پیروز» سلبریتی شد؟
پیش از بروز اتفاقات ناگوار برای «پیروز» کارشناسان بارها هشدار دادند که نباید از «پیروز» یک سلبریتی ساخت. این دسته از کارشناسان معتقد بودند که یوزپلنگ هایی که در وضعیت اسارت زندگی می کنند، توانایی بازگشت به طبیعت را ندارد و همگی در همان شرایط اسارت تلف خواهند شد. طرفداران این نظریه معتقد بودند، زمانی که بیش از حد ای که باید به توله یوزها توجه گردد، مردم نیز بجای اهمیت دادن به تعداد یوزهای طبیعت و شرایط زیستگاه آنها تنها به شناخت سلبریتی های در اسارت توجه می کنند و زمانی که یکی از یوزها تلف شوند، از کل پروژه نجات یوز از انقراض چه در وضعیت اسارت و چه در طبیعت کشور نا امید خواهند شد.
الهه پهلوان -عضو بنیاد صیانت از محیط زیست و حیات وحش ایران- نیز در گفت وگویی تاکید کرده بود: «سازمان محیط زیست نباید از تکثیر گونه ای که درحال آزمون و خطاست، «سلبریتی» بسازد و با افکار عمومی بازی کند.»
بیشتر بخوانید: سرنوشت «پیروز» بعد از مرگ چه خواهد شد؟
به گزارش قائم به نقل از ایسنا، این اتفاق در شرایطی رخ داد که انتقاداتی از همان ابتدا به سازمان حفاظت محیط زیست چه در حوزه تصمیم به سزارین «ایران»، چه در حوزه مراقبت های بعد عمل مانند تامین شیرخشک برای یوزها و چه نحوه اطلاع رسانی از آنها وارد شد علاوه بر آن از زمان حاملگی «ایران» مانور خبری خیلی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست روی این مساله صورت گرفت که با تولد توله ها تشدید شد، به شکلی که حتی از مردم خواسته شد تا برای نام گذاری توله ها مشارکت داشته باشند این در حالیست که جنسیت توله ها را نیز اشتباه اطلاع رسانی کرده بودند حتی سازمان چند ماه بعد مبادرت به تهیه بولتن ۳۰۰ صفحه ای در حوزه انعکاس اخبار مربوط به «پیروز» در رسانه ها کرد.
با توجه به عملکرد رسانه ای سازمان حفاظت محیط زیست، پنهان نگه داشتن وضعیت نامناسب جسمی این توله یوز و «پیروز» نام نهادن او این تلقی به وجود آمد که «پیروز» مشکلات را پشت سر گذاشته است و با تشدید اطلاع رسانی از طرف رسانه ها «پیروز» به یک سلبریتی و نماد امید تبدیل شد اما این گونه، سرنوشتی جز یک زندگی کوتاه همراه با درد و رنج نداشت.
از سوی دیگر درست است که از دست دادن «پیروز» یک اتفاق ناگوار بود اما با ذخیره برخی اندام های وی به صورتی موجودیتش برایمان ادامه دارد و ژن «پیروز» برای همیشه حفظ خواهد شد. بااینکه «پیروز» حتی بعد از مرگ می تواند به حیات وحش کشور خدمت کند اما لازم است سازمان حفاظت محیط زیست از تجربیات به دست آمده از اولین حاملگی «ایران» به نحو احسن استفاده نماید تا وی در چندماه آتی زایمان بهتر و امیدبخش تری نسبت به سال جاری داشته باشد.
درکل تلف شدن سه توله «ایران» خصوصاً «پیروز» یکی دیگر از نمونه های کوشش های ناموفق برای کاهش احتمال انقراض یوزپلنگ آسیایی است که قلمرو آن هم اکنون تنها محدود به بخش هایی از ایران شده است.
منبع: qawem.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب