مطالعه و مرور؛
نیروی هوایی قبل از شروع جنگ چندفروند هواپیمای دشمن را منهدم کرد؟
به گزارش قائم، روز ۲۳ شهریور درگیری هوایی شدیدی بین فانتوم های ایرانی و شکاری های دشمن جریان داشت. محل درگیری ها هم حوالی روستای گرده نو و بیشگان در سرپل ذهاب بود که دو فروند MIG21 عراقی سرنگون شدند.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ صادق وفایی: مجموعه «فاتحان خرمشهر» یکی از آثار مکتوبی است که در زمینه تاریخ دفاع مقدس انتشار یافته است. این مجموعه طی سالهای قبل توسط انتشارات صریر وابسته به بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس چاپ شد و برخی از عناوین آن هم اکنون در بازار نشر نیستند.
یکی از مجلدات مجموعه یاد شده، جلد شصت ویکم آن با عنوان «بر فراز بصره» است که به قلم امیر سرتیپ خلبان علیرضا نمکی عراقی نوشته شده و میتوان گفت کارنامه نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را از قبل از شروع رسمی جنگ تا پایان عملیات «الی بیت المقدس» و آزادسازی خرمشهر در بر می گیرد. یکی از آثار ماندگاری که نمکی به ثبت و ضبط آن مبادرت داشته، مجموعه «تاریخ نبردهای هوایی در دفاع مقدس» است که توسط انتشارات راهبردی نهاجا به چاپ رسیده است.
علیرضا نمکی بعنوان خلبان روز گذشته و پژوهشگر امروز، متولد سال ۱۳۲۴ است که در مقطع آغاز جنگ با درجه سرگردی، فرمانده گردان ۶۱ نگهداری متمرکز پایگاه ششم شکاری بوشهر بود. در طول جنگ هم رئیس گروه طرح های عملیاتی این پایگاه و سپس جانشین این پایگاه شکاری بود. نمکی در مقطع پایانی جنگ به فرماندهی پایگاه بوشهر رسید. او می گوید در شروع جنگ، فرمانده گردانی بود که ۵۰ فروند هواپیما داشت و از شب تا بامداد اول مهر که عملیات کمان ۹۹ (معروف به ۱۴۰ فروندی) توسط نیروی هوایی ارتش ایران انجام شد، حدود ۴۵ فروند فانتوم از پایگاه بوشهر پرواز کرده و در آن روز با ۵۲ سورتی پرواز، اهداف خود در عراق را کوبیدند.
* جنگی که قبل از شروع رسمی جنگ داشتیم
حدود یک سال قبل از شروع رسمی جنگ، عراق هواپیماهای MIG23 خویش را از پایگاه ولید در غرب این کشور به پایگاه های مجاور مرز ایران گسترش داد. این هواپیما ۱۰ نوع و مدل داشت که عراق نوع BN آنرا در اختیار داشت. MIG23 هواپیمایی رهگیر و بمب افکن بود که در جنگ با ایران به شکل گسترده به کار گرفته شد.
از شروع سال ۱۳۵۸، ارتش عراق به شکل گسترده مناطق مرزی ایران را مورد تجاوز و غارت قرار داد و در ماه های خرداد، تیر، مرداد و شهریور ۱۳۵۹ اوضاع مناطق مرزی غرب کشور بسیار مشنج شد. ۲۸ مرداد ۵۹ ارتش در مرزها به نیروهای خود آماده باش فوق العاده اعلام نمود. همزمان، ستاد عملیات مشترک غرب کشور اطلاعیه ای در خصوص احتمال انجام حملات هوایی عراق ضد سه استان مرزی کشور شامل کرمانشاه، ایلام و کردستان صادر شد. ۱۵ شهریور ۵۹ درگیری های نظامی در مرزها به اوج رسید و ۴۸ ساعت نبرد بی امان بین نیروهای مسلح دو کشور جریان داشت.
در آن روزها بالگردهای MI8 عراقی به صورت مرتب بر فراز پاسگاه های مرزی ایران و یگان های نیروی زمینی و ژاندارمری ایران پرواز می کردند. در نتیجه روز ۱۸ شهریور ۵۹ هواپیماهای فانتوم F4 پایگاه همدان، محل استقرار بالگردهای دشمن را بمباران کردند. صبح ۱۹ شهریور یک بالگرد ۲۱۴ از پایگاه همدان برخاست تا وضعیت منطقه و گزینش اهداف عمده را بررسی کند. این بالگرد مورد برخورد ضدهوایی خودی قرار گرفت و سرنشینانش ازجمله سرگرد خلبان علی شمس بیگی فرمانده گردان ۳۱ فانتوم پایگاه همدان به شهادت رسیدند. مأموریت سرگرد شمس بیگی شناسایی اهداف لشکر ۸۱ زرهی بود. در روز نوزدهم شهریور همینطور یک فروند هواپیمای عراقی توسط سرگرد خلبان محمدرضا عطایی خلبان هواپیمای F14 با شلیک یک موشک فینیکس ساقط شد. این هواپیما اولین هواپیمای نیروی هوایی عراق بود که در نقطه صفر مرزی سرنگون شد.
اتفاق دیگر روز ۲۳ شهریور این بود که بالگرد حامل رئیس جمهور وقت ابوالحسن بنی صدر بوسیله ی یک هواپیمای شکاری نیروی هوایی عراق مورد تهدید قرار گرفت که با تیراندازی هلی کوپترهای کبرایِ حامی بالگرد رئیس جمهور روبرو شد. این مسئله در دو جلسه امنیتی مورد بررسی قرار گرفت و بنا شد ایران مقابل دشمن شدت عمل بیشتری به کار ببندد اتفاق دیگری که روز نوزدهم شهریور رخ داد، این بود که فانتوم های پایگاه همدان از سمت ایستگاه رادار زمینی سوباشی به سمت شکاری بمب افکن های دشمن هدایت شدند و یک دسته از آنها به صورت ناگهانی، در کوه های آق داغ محل اختفای ۲۰ تانک ارتش عراق را شناسایی نمودند. سپس با راکت و موشک های ماوریک به آنها حمله ور شده و ۲۰ دستگاه تانک دشمن را منهدم کردند. ارتش عراق هم به تلافی برخی از هلی کوپترهای MI8 را به سمت مواضع مختلف ارتش ایران برد که ۴ فروند از آنها روز پنجشنبه ۲۰ شهریور نابود شدند. همان روز یک فروند MIG21 عراقی هم منهدم شد. در این روز رسانه های عراقی اعلام نمودند موفق شده اند دو منطقه میمک و زینل کش را از ایران جدا کرده و به تصرف خود درآوردند. نیروهای ایرانی کمی بعد متوجه شدند این کار برای فریب انجام شده و تهاجم اصلی دشمن در ارتباط با استان خوزستان بوده است.
با دمیدن آفتاب روز ۲۳ شهریور ۱۳۵۹، نیروی هوایی طبق دستورات آماده باشی که به پایگاه های سوم و چهارم شکاری داده شده بود، مبادرت به برقراری گشت مسلح شناسایی در جنوب غربی کشور کرد. این کار توسط اف پنج های پایگاه دزفول در محدوده نوار مرزی بین دهلران تا خرمشهر انجام شد. در یکی از همین مأموریت ها، یک فروند F5 به خلبانی ستوان غلامحسین باستانی مورد برخورد قرار گرفت و در خاک خودی سقوط کرد که به شهادت وی منجر گردید. شهید باستانی در این سانحه کوشش کرد هواپیمای صدمه دیده خویش را داخل خاک خودی بکشد تا جلوی تبلیغات دشمن را که ایران آغازگر جنگ بوده، بگیرد.
در همه اینروزها پروازهای شناسایی نیروی هوایی در محدوده بصره همچنان ادامه داشتند. اتفاق دیگر روز ۲۳ شهریور این بود که بالگرد حامل رئیس جمهور وقت ابوالحسن بنی صدر بوسیله ی یک هواپیمای شکاری نیروی هوایی عراق مورد تهدید قرار گرفت که با تیراندازی هلی کوپترهای کبرایِ حامی بالگرد رئیس جمهور روبرو شد. این مسئله در دو جلسه امنیتی مورد بررسی قرار گرفت و بنا شد ایران مقابل دشمن شدت عمل بیشتری به کار ببندد.
در بیست وسومین روز شهریور ۱۳۵۹ همینطور درگیری هوایی شدیدی بین فانتوم های ایرانی و شکاری های ارتش عراق جریان داشت. محل درگیری ها هم حوالی روستای گرده نو و بیشگان در سرپل ذهاب بود. در آن درگیری ها دو فروند هواپیمای MIG21 عراقی سرنگون شدند.
روز ۲۶ شهریور هم دو فروند MIG21 دیگر عراقی توسط توپخانه ضدهوایی ایران در نوار مرزی ساقط شدند.
وقتی طرح نظامی البرز در ۲۷ تیر ۱۳۵۹ به تصویب رسید، عراق تجاوزات مکرری به خاک ایران کرده بود. علیرضا نمکی در کتاب «بر فراز بصره» تعداد این تجاوزات را که به صورت رسمی توسط مجامع بین المللی اعلام شدند ۶۳۷ مرتبه ذکر کرده است.
* نیروی هوایی با ۳۳ درصد توان رزمی وارد جنگ می شود
با رسیدن ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ و آغاز جنگ تحمیلی، فقط ۳۳ درصد توان رزمی برای نیروی هوایی باقی مانده بود. در همان حال، برخی گروه ها و سازمان های تندرو، پیشنهاد انحلال نیروی هوایی و ارتش را مطرح می کردند. با این وجود با شروع جنگ، نیروی هوایی فورا خلبان ها را در دو گروه پروازی البرز و رِد آلفا از پایگاه های بوشهر و همدان، مامور کرد به ترتیب پایگاه های هوایی شعیبیه در بصره و پایگاه کوت در استان میسان عراق را بمباران کنند. رسانه های بیگانه این عملیات ها را ستودند و البته چنین ستایش معناداری تبلیغاتی برای آمریکا و غرب محسوب می شد که تکنولوژی و هواپیماهای ساختش در اختیار ایران بودند.
با شروع جنگ، در نشستی که فورا با حضور سران کشور و مسؤولان نظامی کشور همراه بود، مقرر شد نیروی هوایی ارتش بعنوان تنها نیروی سریع، قابل انعطاف و کوبنده، جنگ را در سه جبهه زمین، دریا و هوا اداره کند تا زمان کافی برای سایر نیروهای مسلح برقرار شود. به این ترتیب، عملیات راهبردی انهدام پالایشگاه ها با انجام ۱۵۷ سورتی و فروریختن ۴۱۷۹۲۰ پوند مهمات جنگی بر پالایشگاه ها و مراکز نفتی و همینطور ۵۹ سورتی و ۱۳۶۵۱۰ پوند مهمات روی نیروگاه ها برای ۴۰ روز ادامه پیدا کرد.
نیروی هوایی در آغاز جنگ میزان صادرات نفت عراق را که روزانه ۳ و نیم میلیون بشکه نفت خام بود، به ۲۵۰ هزار بشکه کم کرد. طوری که صدام ناچار به خرید برق از سوریه و ترکیه شد در خلال عملیات کمان ۹۹ که به عملیات ۱۴۰ فروندی معروف شده، در روز اول مهر ۱۳۵۹ طرح بمباران پایگاه های کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، کوت، ناصریه، شعیبیه، المثنی و برخی فرودگاه های عراق انجام شد. با انجام کمان ۹۹ بعضی از این پایگاه ها تا مدت ها عملیاتی نشدند. مثلا پایگاه الرشید بعد از بمباران های آن روز، نخستین پروازهای خویش را در تاریخ ۷ آذر ۵۹ از سر گرفت. عملیات کمان ۹۹ سبب شد ۵۴۷۹۲۰ پوند مهمات جنگی روی سر دشمن ریخته شود.
بولینت بن گل وزیر انرژی ترکیه روز ششم مهر ۱۳۵۹ در گفتگو با خبرگزاری رویترز گفت ۳۵ میلیون تُن نفت خام از راه خط لوله عراق به ترکیه (بندر یوماتالیک) انتقال داده می شد که هم اکنون این رقم به صفر رسیده است. نیروی هوایی در آغاز جنگ میزان صادرات نفت عراق را که روزانه ۳ و نیم میلیون بشکه نفت خام بود، به ۲۵۰ هزار بشکه کم کرد. طوری که صدام ناچار به خرید برق از سوریه و ترکیه شد.
با انهدام پالایشگاه ها و کاروان های تانکر سوخت و نفت دشمن که از اردن، عربستان و کویت وارد عراق می شدند، عملیات ثامن الائمه از پی آمد که در آن ۱۶۰ تانک و ۱۵۰ خودروی نظامی و کامیون به غنیمت ایران درآمد. چون هیچ کدام سوخت کافی برای فرار نداشتند.
در ۶ ماه ابتدایی جنگ و قبل از سال ۱۳۶۰ [که عملیات های ثامن الائمه، طریق القدس و فتح المبین در آن انجام شدند و سپس در سال ۶۱ با انجام عملیات بیت المقدس، خرمشهر آزاد شد]، نیروی هوایی بیشتر از ۱۱ میلیون پوند مهمات جنگی هوایی روی مواضع دشمن ریخت. فرماندهی پدافند هوایی هم در طول جنگ بیشتر از ۴۰۰ هواپیمای دشمن را سرنگون و ۶۰ خلبان را اسیر و ۵۶ نفر خلبان را به هلاکت رساند.
با شروع جنگ، ۴ قرارگاه تشکیل شدند که ۳ قرارگاه آنها در ارتباط با نیروی زمینی و تحت امر فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا با نامهای نصر، فتح و قدس بودند. قرارگاه چهارم با نام ستاد ویژه عملیات هوایی (جنوب) با دستور رزمی (شبح ۳) در پایگاه هوایی دزفول شروع به کار کرد که فرماندهی اش به عهده سرهنگ محمد معینی پور بود. این سِمت با تفویض برخی اختیارات، به سرهنگ بهرام هشیار معاون عملیاتی نیروی هوایی داده شده بود. بدین سان فرماندهی قرارگاه عملیات هوایی جنوب عملاً به عهده سرهنگ هشیار بود.
عکس هوایی از پالایشگاه کرکوک در ۱۱ آذرماه ۱۳۵۹ که توسط خلبانان بهرام ای کانی و عبدالکریم عصاره گرفته شده است
* نیروی هوایی و آزادی خرمشهر
در شرایطی که بنا بود عملیات کربلای ۳ (بیت المقدس) انجام و خرمشهر آزاد شود، خلبانان افغانستانی نقطه ای را داخل خاک ایران در مرز زابل بمباران کردند. بنا بر این بنا شد ۴ فروند هواپیما و یک سایت رادار و تعدادی توپ ضدهوایی به شرق کشور گسترش داده شوند. نمکی در کتاب «بر فراز بصره» می گوید این حمله به شرق ایران، نوعی هماهنگی بین ارتش افغانستان و عراق بود که تا نیروی هوایی ایران را در خوزستان تجزیه کنند.
یکی از پدافندهای زمین به هوای موثر ایران در طول جنگ، موشک های هاگ بودند. اگر هواپیمایی از دشمن، موفق به فرار از سایت موشکی هاگ می شد، خلبان های F14 منتظرش بودند. بردن سایت موشکی هاوک به صحنه نبرد زمینی سبب شد در موشک های پرارزش و گران قیمت فونیکس که F14 حمل شان می کرد، صرفه جویی شود. عراق برای از بین بردن قدرت موشکی سایت های هاگ تبوک و خیبر با آتش توپخانه این دو سایت را هدف گرفت. بدین سان روز هشتم اردیبهشت رادار HIPIR سایت تبوک در ساعت ۹: ۳۵ و رادار سایت خیبر در ساعت ۱۳: ۳۵ با موشک های ضد رادار دشمن منهدم شدند.
بامداد روز ۱۰ اردیبهشت ۶۱ که عملیات بیت المقدس شروع شد تا آخر روز، سایت هاوک تبوک ۶ فروند هواپیمای دشمن را سرنگون کرد. در بامداد روز ۱۱ اردیبهشت، یکی از هواپیماهای F14 نیروی هوایی، موفق شد یک فروند هواپیمای دشمن را سرنگون کند. ظهر همان روز هم یک اف چهارده دیگر یک هواپیمای دیگر دشمن را سرنگون کرد و سایت تبوک هم ۲ فروند از هواپیماهای دشمن را ساقط کرد. عصر همان روز یک فانتوم پایگاه همدان با خلبان سروان فریدون خطیبی و ستوان منصور شورچه هدف موشک سام ۶ دشمن قرار گرفت و دو خلبان هواپیما را ترک کردند که بعد از نجات به پایگاه دزفول منتقل شدند.
اتفاق دیگری که روز ۱۱ اردیبهشت رخ داد این بود که یک فروند فانتوم با خلبان سرگرد منوچهر روادگر و ستوان جهانگیر انقطاع، هدف موشک هواپیمای میراژ عراقی قرار گرفت و سرنگون شد که روادگر اسیر و انقطاع شهید شد. جنگنده های عراقی روز ۱۳ اردیبهشت، هواپیمای حامل محمد صدیق بن یحیی وزیر امور خارجه الجزایر را بر فراز مرز ایران و ترکیه مورد هدف قرار داده و سرنگون کردند. روز چهاردهم اردیبهشت هم ۲ فروند جنگنده بمب افکن عراقی توسط سایت موشکی هاوک آبادان (تبوک) منهدم شدند.
روز ۱۶ اردیبهشت هواپیمای F4 سروان حسن طالب مهر و ستوان علی امجدیان در منطقه فکه مورد برخورد موشک هواپیمای میراژ دشمن قرار گرفت و هر دو خلبان مبادرت به خروج اضطراری کردند که متاسفانه حین فرود با چتر نجات هدف گلوله های نفرات پیاده دشمن قرار گرفته و به شهادت رسیدند. در همان روز یک فروند از هواپیماهای دشمن توسط سایت تبوک و یک فروند دیگر، توسط خلبانان F14 منهدم شد.
۱۷ اردیبهشت سایت تبوک اطلاع داد دو فروند هواپیمای دشمن را سرنگون کرده و خلبانان F4 هم دو فروند هواپیمای دیگر دشمن را ساقط کردند.
یکی از مهم ترین اتفاقات در ارتباط با آزادسازی خرمشهر هم در روز ۱۷ اردیبهشت ۶۱ رخ داد. این اتفاق همان بمباران پل معروف خرمشهر است که ارتش عراق روی رودخانه بوارین راه اندازی کرده و دسترسی لشکر ۱۱ عراق را به خرمشهر تسهیل می کرد. این پل ۵۰۰ متر طول داشت و از ۴ قطعه تشکیل شده بود که بعد از چند اقدام ناموفق، در نهایت سرگرد محمود اسکندری و ستوان اکبر زمانی با یک فروند فانتوم F4_E مبادرت به بمباران موفق و انهدام آن کردند.
موقعیت پل راهبردی عراق روی اروندرود با عکسی که خلبانان ابوالحسن شهرکی و مسعود کوروش بعد از انهدامش در ۷ خرداد ۱۳۶۱ گرفتند
روز ۱۸ اردیبهشت هواپیمای سروان حسینعلی ذوالفقاری و ستوان محمدعلی اعظمی بعد از بمباران ۴ کیلومتر از جاده عقب نشینی دشمن در منطقه جفیر مورد برخورد پدافند دشمن قرار گرفته و سقوط کرد. دو خلبان هواپیما هم به اسارت دشمن درآمدند. در آن روز همینطور با پیشروی قرارگاه نصر فرمان داده شد یک سایت جدید هاوک برای دفاع موشکی از صحنه نبرد بیت المقدس راه اندازی شود. این سایت همان سایت رامشیر بود که به گرمدشت انتقال پیدا کرد.
طبق روایت امیر خلبان علیرضا نمکی، از روز ۱۸ تا ۱۹ اردیبهشت جنگ ۲۴ ساعته بی امانی در زمینه هوا جریان داشت و قبل از ظهر ۱۹ اردیبهشت یک فروند هواپیمای دشمن مورد هدف موشک فونیکس یک F14 ایرانی قرار گرفت. بعداز ظهر همان روز هم یک فروند دیگر از هواپیماهای دشمن توسط موشک هاوک سایت تبوک مورد هدف قرار گرفت و سقوط کرد.
روز ۲۱ اردیبهشت خلبانان F14 با شلیک موشک فونیکس، یک هواپیمای دشمن را سرنگون کردند و سایت موشکی تبوک هم ۴ فروند هواپیمای دیگر عراقی را ساقط کرد.
در ساعات اولیه بامداد روز ۲۲ اردیبهشت یک هواپیمای دیگر دشمن بوسیله ی یک هواپیمای F14 ساقط شد. ساعت ۸ همان روز هم این اتفاق باردیگر با موشک فونیکس یک اف چهارده دیگر رخ داد. خلبانان F14 تا قبل از ظهر روز ۲۲ اردیبهشت یک مرتبه دیگر با موشک فونیکس، هواپیمای دشمن را ساقط کردند. عصر همان روز هم خلبانان F4 موفق شدند با شلیک موشک اسپارو یک فروند دیگر از هواپیماهای دشمن را سرنگون کنند در ساعات اولیه بامداد روز ۲۲ اردیبهشت یک هواپیمای دیگر دشمن بوسیله ی یک هواپیمای F14 ساقط شد. ساعت ۸ همان روز هم این اتفاق باردیگر با موشک فونیکس یک اف چهارده دیگر رخ داد. خلبانان F14 تا قبل از ظهر روز ۲۲ اردیبهشت یک مرتبه دیگر با موشک فونیکس، هواپیمای دشمن را ساقط کردند. عصر همان روز هم خلبانان F4 موفق شدند با شلیک موشک اسپارو یک فروند دیگر از هواپیماهای دشمن را سرنگون کنند.
ظهر روز ۲۳ اردیبهشت یک جنگنده دشمن با موشک فونیکس یکی دیگر از F14 های ایرانی مورد هدف قرار گرفت و سقوط کرد. پس از ظهر ۲۵ اردیبهشت هم سایت تبوک با شلیک ۲ فروند موشک موفق شد یک فروند هواپیمای دشمن را بر فراز خرمشهر سرنگون کند. روز ۲۶ اردیبهشت هم ۲ فروند هواپیمای دشمن توسط موشک های زمین به هوای هاوک ایرانی هدف قرار گرفته و منهدم شدند.
سایت موشکی تبوک در ادامه کارنامه موفق خود، روز ۲۸ اردیبهشت ۴ فروند هواپیمای دشمن را در شمال آبادان و خرمشهر ساقط کرد. این سایت تا پایان آن روز ۴ هواپیمای دیگر را هم هدف قرار داد و سایت خیبر هم توانست یک فروند دیگر از پرنده های دشمن را سرنگون کند.
روز ۲ خرداد، ۳ فروند از هواپیماهای دشمن که تلاش در برقراری آتش پشتیبانی داشتند، توسط سایت تبوک هدف قرار گرفته و سرنگون شدند. روز ۳ خرداد هم ۳ فروند دیگر از هواپیماهای دشمن توسط سایت تبوک هدف قرار گرفته و منهدم شدند. سومین روز خرداد و همزمان با ورود رزمندگان نیروهای زمینی ایران به خرمشهر، هواپیماهای عراقی، پالایشگاه گاز مایع ماهشهر را با ۲ فروند بمب افکن مورد حمله قرار دادند. روز ۴ خرداد هم سایت تبوک ۴ فروند دیگر از هواپیماهای دشمن را سرنگون کرد.
* جمع بندی عملکرد نیروی هوایی در عملیات بیت المقدس
با فرماندهی سرهنگ بهرام هشیار تعداد ۹۳۱ سورتی پرواز مراقبت مسلحانه و اسکرامبل توسط خلبانان هواپیماهای F14 تامکت، فانتوم F4 و F5 تایگر انجام شد. همینطور در عملیات بیت المقدس، ۲۴۹۴ سورتی پرواز ترابری هوایی از سوخت رسانی در هوا تا حمل مجروح و جابه جایی نیرو از اقصی نقاط ایران انجام شد.
در این عملیات ۵۵ فروند هواپیمای دشمن توسط ایران منهدم شده و ۴ خلبان عراقی هم به اسارت درآمدند.
تلفات خودی هم شامل ۴ فروند هواپیمای F4 سرنگون شده و صدمه دیدن ۳ فروند دیگر از این هواپیما بود.
منبع: qawem.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب