بیگانگان آشنا، ۱
نگاهی به کارنامه تئودور نولدکه، پژوهشگر قرآن و شاهنامه
به گزارش قائم، درخشش ذهن نولدکه و آگاهی اش به ادبیات یونانی و شناختش از سه زبان سامی عربی، سریانی و عبری، و دانشش از زبان فارسی و فارسی میانه همراه با عمر طولانی، او را به شرق شناسی برجسته تبدیل نموده است.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ طاهره طهرانی: «بیگانگان آشنا» عنوان پرونده ای است که به مرور کارنامه و زندگی نویسندگان و محققان خارجی علاقمند به فرهنگ و ادب ایران می پردازد.
اولین شماره این پرونده به تئودور نولدکه (Theodor Nöldeke) اختصاص دارد که دوم مارس ۱۸۳۶ میلادی در شهر کوچکی از توابع هامبورگ آلمان، به دنیا آمد. شروع تحصیلاتش نزد پدرش بود و ادبیات کلاسیک یونانی و لاتین را آموخت. بعدها پیش هاینریش اوالد دوست قدیمی پدرش رفت که خاورشناس بود و زبان های سامی می دانست؛ در این دوره او به سمت مطالعات شرقی تمایل پیدا کرد و تحصیلاتش را را در رشته های الهیات و فلسفه و زبان های سامی تا مقطع دکتری ادامه داد و در ۲۰ سالگی با رساله ای در رابطه با تاریخ قرآن، اولین دکترای خویش را گرفت.
این پژوهشگر در رساله اش با عنوان تاریخ قرآن در دو بخش به تاریخ ادبی قرآن با استفاده از منابع اسلامی و تحقیقات خاورشناسان اروپایی پرداخت، این مورد تا انتهای عمر مهم ترین مبحث تحقیقاتی او بود.
پژوهش قرآن به منزله یک متن وحیانی و تاریخی
در سال ۱۸۵۸ میلادی، برنده جایزه آکادمی پاریس _جایزه ای برای نگارش مقاله ای در رابطه با قرآن_ شد. دو سال بعد از آن هم ترجمه آلمانی رساله دکترای خویش را با عنوان تاریخ قرآن منتشر کرد، این همان کتابی است که بعدها با تغییراتی و با همکاری شاگردش چاپ شد. در ادامه پژوهش هایش بعد از دوران دکترا، ابتدا به وین پایتخت اتریش و سپس لیدن در جنوب هلند رفت، حدود یک ماه به بررسی نسخه های خطی عربی آنجا پرداخت، و در آوریل ۱۸۵۸ میلادی به برلین رفت و در آنجا هم نسخه های خطی عربی و ترکی را بررسی، و فهرستی هم برای دستنویس های ترکی آن کتابخانه تهیه کرد.
در سال ۱۸۶۱ میلادی _یعنی در ۲۵ سالگی_ نولدکه به مقام استادی در دانشگاه گوتینگن در رشته زبان های سامی و تاریخ اسلام رسید و ۱۱ سال بعد به دانشگاه استراسبورگ رفت. عمده تمرکز او بر دو رشته تاریخ تمدن اسلامی و زبانهای سامی بود، اما به خیلی از علوم در ارتباط با خاورشناسی آگاهی و تسلط داشت. تخصصش در زبانهای سامی عربی، سریانی، عبری و آرامی… و آشناییش با زبان فارسی، سبب شد که آثارش قابل توجه و تقدیر باشد.
«تاریخ قرآن» اثر شاخص نولدکه است، این کتاب اولین ترجمه کامل از قرآن کریم است و با وجود این که بیشتر از صد سال از انتشار اولین نسخه آن گذشته، محققان غربی هنوز هم به آن رجوع می کنند. نولدکه سوره ها را ابتدا به دو دسته مکی و مدنی و سپس آنها را به بخش های کوچک تر تقسیم کرد که در نهایت به سه بخش مکی و یک بخش مدنی رسید، در واقع با بررسی سوره های قرآن با عنایت به توالی زمانی و وقایع در ارتباط با آن نزول سوره های قرآنی را با عنایت به گستره زمانی آن و هم منشأ سبک های زبانی دنبال می کرد. در این شیوه سوره ها به ترتیب نزول آن مرتب می شوند. برای نمونه سوره انبیا که بیست و یکمین سوره قرآن است، در کتاب نولدکه در جایگاه شست و پنجمین سوره قرار گرفت. او این ساختار را روشی جامع و منسجم جهت بررسی و دنبال کردن متن وحیانی و دستیابی به تحلیل های کلامی، ادبی و تاریخی می دانست. کتاب دیگر او زندگی نامه محمد (ص) او که نسبتاً کم حجم هم هست، شرح مختصری از زندگی و زمانه پیامبر اسلام با استناد به روایات تاریخی است. البته هر دوی این کتاب ها مورد نقد قرار گرفته اند. نولدکه کتاب هایی هم در حوزه زبان شناسی و دستور زبان های قدیمی چون آرامی، سریانی و عربی کلاسیک دارد.
آغاز ایران شناسی و کتابهای نولدکه
پژوهش های عربی و اسلامی او را به ایران شناسی رساند و با بررسی منابع فارسی و مطالب در ارتباط با ساسانیان در تاریخ طبری، آغاز به مطالعه شاهنامه و نوشته هایی به زبان پهلوی همچون کارنامه اردشیر بابکان کرد و فارسی میانه را هم آموخت، البته قبل از آن فارسی امروزی را آموخته بود. برگی از کارنامه اردشیر بابکان
نولدکه تلاش می کرد ریشه کلمات فارسی امروز را از متن پهلوی پیدا کند. او ریشه لغت آذربایجان را اتورپات که نام یکی از سرداران سپاه مادها و سپس اسکندر بود، می دانست. تحقیقات او در زمینه ایران شناسی بسیار گسترده است و نه تنها به مباحث تاریخی مربوط است، بلکه خصوصیت های زبانی، مورفولوژی، وضعیت جغرافیایی، اساطیری و داستان های حماسی و حتی خصوصیت های شخصیتی و مانند آنرا در برمی گیرد. حاصل این جستجو «تاریخ ایران واعراب در زمان ساسانیان» و «حماسه ملی ایران» است، اولی را عباس زریاب خویی و دومی توسط بزرگ علوی به فارسی برگردان شد.
کتاب تاریخ ایران و اعراب در زمان ساسانیان (Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden - ) به بررسی حکومت ساسانیان و روابط آنها با اعراب می پردازد و یکی از منابع کلیدی در مطالعه‌ی تاریخ ساسانیان بوده است. کتاب الطبری (ترجمه و تحلیل بخش های در ارتباط با ایران در تاریخ طبری) بررسی و ترجمه اوست روی بخش های در ارتباط با ایران در تاریخ طبری که شامل اطلاعات مهمی درباره‌ی دوران ساسانی و انتقال قدرت به مسلمانان است.
نولدکه در کتاب حماسه ملی ایران (Das iranische Nationalepos) هم که در سال ۱۹۲۰ انتشار یافت، به تجزیه و تحلیل شاهنامه فردوسی بعنوان حماسه ملی ایران پرداخت. وی در این اثر به بررسی ساختار، محتوا و اهمیت تاریخی و فرهنگی شاهنامه پرداخته و کوشش کرد تا جایگاه این اثر را در ادبیات جهان مشخص نماید. وی در تحقیقاتش در رابطه با منابع شاهنامه بعضی از جنبه های تاریخی و روایی شاهنامه را با منابع کهن ایرانی و عربی مقایسه کرد و به بررسی دقت تاریخی آنها پرداخت.
دیدگاه های نولدکه در رابطه با شاهنامه
نولدکه شاهنامه را از نظر تاریخی و اسطوره ای تحلیل کرد و معتقد بود که این اثر آمیزه ای از تاریخ واقعی، افسانه ها و روایتهای شفاهی ایران باستان است. او به تاثیر منابع ساسانی (به ویژه خدای نامه) بر ساختار روایی شاهنامه اشاره نمود. با وجود تحسین از ارزش حماسی و ادبی شاهنامه، نولدکه بعضی از روایتهای آنرا از نظر تاریخی نادقیق دانسته و مورد نقد قرار داده است. پژوهش های وی تاثیر زیادی بر مطالعات ایران شناسی در غرب گذاشت و خیلی از محققان بعدی از روش ها و یافته های وی در بررسی تاریخ و ادبیات ایران استفاده کردند. نولدکه در آثار خود با نگاهی انتقادی به بررسی زبان شناسی، سبک، و منابع تاریخی شاهنامه پرداخت و از اولین محقق هایی بود که شاهنامه را نه صرفا یک اثر حماسی، بلکه منبعی تاریخی برای شناخت گذشتهٔ ایران دانست.
اهمیت کار نولدکه چیست؟
او در پژوهش های خود بر روی شاهنامه، به دنبال درک عمیق تری از جنبه های تاریخی، اسطوره ای و ادبی این اثر بود و شاهنامه را نه تنها بعنوان یک اثر ادبی، بلکه بعنوان منبعی مهم برای درک تاریخ و فرهنگ ایران باستان و دوران اسلامی مورد توجه قرار داد. نولدکه به بررسی تأثیرات متقابل فرهنگ ایرانی و اسلامی در شاهنامه هم پرداخت و کوشش کرد تا نشان دهد که چگونه فردوسی توانست عناصر اسطوره ای و تاریخی ایران باستان را در چارچوب یک اثر ادبی جاودانه حفظ کند. کار بر روی شاهنامه فردوسی بعنوان بخشی از تلاشهای گسترده تر او برای مطالعه و شناخت فرهنگ و تاریخ ایران و اسلام قابل توجه است. تحقیقات او در این حوزه به درک بهتر محققان غربی از ادبیات فارسی و جایگاه شاهنامه در ادبیات جهان کمک کرد. نولدکه با تحلیل دقیق و علمی خود، توانست جنبه های مختلف این اثر بزرگ را روشن کند و به شناخت بیشتر آن در غرب یاری رساند.
نولدکه در بین شرق شناسان از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد و از او با احترام یاد می کنند. او از شرق شناسان برجسته به شمار می آید که خیلی از خاورشناسان روزگار خویش و مستشرقان بعد از خویش را تحت تاثیر قرار داده است. تلاش پایدار و درخشش ذهن و آگاهی گسترده اش به ادبیات یونانی و شناخت کاملش از سه زبان سامی شامل عربی، سریانی و عبری، همراه با عمر طولانی، به او امکان داد تا این جایگاه را نه تنها در بین خاورشناسان آلمان، بلکه در بین تمام خاورشناسان به دست آورد.
تئودور نولدکه سالهای پایانی عمرش را پیش پسرش در کالسروهه گذراند و سرانجام، بعد از عمری کار پژوهشی و تحقیقاتی در بیست و نه دسامبر ۱۹۳۰ در ۹۴ سالگی دارفانی را وداع گفت.
منبع: qawem.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب