اخلاق معاشرت در تعلیمات فاطمی
به گزارش قائم كتاب دلائل الامامه اثر طبری شیعی است. شیخ اقابزرگ طهرانی به دو طبری كبیر و صغیر قائل شده و این كتاب را از طبری صغیر دانسته است.
ایشان با استفاده از قرینه ای كه در بعضی سلسله سندروایات اورده تاریخ تدوین اعتقاد دارد كه این كتاب، مربوط به پس از سال ۴۱۱ است.
« عَنِ اِبْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی فَاطِمَةَ (عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ) فَقَالَ: یَا اِبْنَةَ رَسُولِ اَللَّهِ، هَلْ تَرَكَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) عِنْدَكَ شَیْئاً: تُطْرِفِینِیهِ. فَقَالَتْ: یَا جَارِیَةُ، هَاتِ تِلْكَ اَلْحَرِیرَةَ. فَطَلَبَتْهَا فَلَمْ تَجِدْهَا، فَقَالَتْ: وَیْحَكِ اُطْلُبِیهَا، فَإِنَّهَا تَعْدِلُ عِنْدِی حَسَناً وَ حُسَیْناً. فَطَلَبَتْهَا فَإِذَا هِیَ قَدْ قَمَمَتْهَا فِی قُمَامَتِهَا، فَإِذَا فِیهَا: قَالَ مُحَمَّدٌ اَلنَّبِیُّ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ): «لَیْسَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ مَنْ لَمْ یَأْمَنْ جَارُهُ بَوَائِقَهُ، وَ مَنْ كَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ فَلاَ یُؤْذِی جَارَهُ، وَ مَنْ كَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ فَلْیَقُلْ خَیْراً أَوْ یَسْكُتْ. إِنَّ اَللَّهَ یُحِبُّ اَلْخَیِّرَ اَلْحَلِیمَ اَلْمُتَعَفِّفَ، وَ یُبْغِضُ اَلْفَاحِشَ اَلضَّنِینَ اَلسَّئَّالَ اَلْمُلْحِفَ. إِنَّ اَلْحَیَاءَ مِنَ اَلْإِیمَانِ وَ اَلْإِیمَانُ فِی اَلْجَنَّةِ، وَ إِنَّ اَلْفُحْشَ مِنَ اَلْبَذَاءِ، وَ اَلْبَذَاءُ فِی اَلنَّارِ».
ابن مسعود می گوید: { بعد از رحلت رسول الله (ص) شخصی نزد حضرت فاطمه علیهاالسلام آمد و اظهار داشت: ای دختر رسول خدا، آیا چیزی از پیامبر نزد شماست كه به من تحفه دهید؟
ازاین حدیث نشان داده است كه فاطمه زهرا (ع) به رغم دستور عمرمبنی بر سوزاندن اخادیث نبوی اهتمام به حفظ حدیث داشته واهل فن برای یاد گیری به خدمت ایشان می رسیدند.
حضرت فرمود: ای كنیز، آن نگاشته ی بر حریر را بیاور. كنیز به دنبال نگاشته رفت ولی آنرا نیافت. حضرت زهرا فرمود: شگفتا از تو! بگرد پیدایش كن؛ چون آن یادداشت، ارزشی معادل حسن و حسین برای من دارد !
اظهار این جمله از جانب زهرای اطهر(ع) نشان دهنده آنست كه اولاً تراث مكتوب از سنت نبوی پرارزش است. عمربن الخطاب بعد از رحلت رسول (ص) شعاری رامطرح ساخت كه عوام پسند هم بود تحت عنوان«َحسْبُنا كِتابُ اللهِ» وبه این استناد دستور داد كه همه احادیث منقول در ۲۳ سال نبوی را سوزاندند. ابن وهب می گوید: «از مالك شنیدم كه می اظهار داشت: عمر بن خطاب اظهار داشت: لا كِتابَ مَعَ كِتابِ اللهِ؛ با كتاب خدا نوشته ای لازم نیست.
حتی به نقل مستدرك حاكم ظاهرا عمر عده ای از نویسندگان حدیث را اعتراضا باز داشت كرده. سعید بن ابراهیم از پدرش نقل كرده است: «عمر به ابن مسعود و ابودرداء و ابوذر اظهار داشت: نقل حدیث از پیامبر برای چیست؟ و من گمان می كنم آنان را در مدینه حبس كرد تا دار فانی را وداع گفت.
ثانیا تعبیر اینكه این جمله مكتوب به اندازه حسن وحسین در نظرمن ارزش دارد نشاندهنده اهمیت یادداشتهاست وثالثا بیان كننده اهمیت محتواست كه خواهیم دید حاوی سه دستور حقوق بشری واخلاق معاشرت است.
كنیزك گشت و پیدایش كرد. و دید به هنگام روفتن آنرا روفته است در حریر چنین نوشته شده بود:
پیامبر فرمود:
۱- كسی كه همسایه اش از شر وی در امان نیست از مؤمنین نخواهد بود. بوائق جمع بائقه به معنای شرِّ است ولی اگر این كلمه از ریشه «بوق» باشد ظاهرا منظور از بوائق شرناشی از سروصدای همسایه است. اما اختمال اینكه از «بیق» باشد هم وجوددارد. در حدیثی از امام صادق(ع) هم آمده است: عن أبی حمزه قال: سَمِعْتُ أَباعبدِاللَّه ضد السلام یقولُ: «اَلْمُؤمِنُ مَنْ آمَنَ جارَهُ بَوائِقَهُ». قُلْتُ: وَ ما بَوائِقُهُ؟ قال: «ظُلْمُهُ و غَشْمُهُ ». ابوحمزه گوید: شنیدم كه امام صادق ضد السلام می فرماید: مؤمن كسی است كه همسایه اش از (بوائق) وی در امان باشد. گفتم: معنای (بوائق) چیست؟ فرمود: ستم و تعدی.
به هرحال از این جمله «از مومنین نیست» ظهور درآن دارد كه جامعه مومنین بعنوان یك تشكیلات دارای شرائطی است. تشكیلاتی كه قرآن تعبیر به حزب الله فرموده، آنان را «غالبون»(مائده/۵۶) ومفلحون- رستگاران(مجادله /۲۲) دانسته است. رسول خدا نخستین شرط را برای عضویت درچنین جامعه ای تقید به اداب معاشرت دانسته ونخستین ادب را رعایت حقوق همسایه وارامش همجواران معرفی فرموده است. البته درقران مجید هم رعایت حقوق همسایه در كنارپرستش خدا شمرده شده: وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساكینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبیلِ وَ ما مَلَكَتْ أَیْمانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُوراً (۳۶نساء/)خداوند را بپرستید و چیزی را شریك او نكنید و به پدر و مادر و به خویشاوند و یتیمان و تهیدستان و همسایه خویشاوند و همسایه دور و همراه همنشین و در راه مانده و بردگانتان نكویی ورزید؛ بیگمان خداوند كسی را كه خودپسندی خویشتنستای باشد دوست نمیدارد.
البته درمتن آیه مسأله عدم آزار همسایه مطرح نشده، بالاتر ازآن احسان به همسایه مورد سفارش است. ترجیح همسایه بر خود همان حئیث منقول از امام حسن (ع) از زهرای اطهر است. ایشان كه ناظر دعای مادر از شب بتا به بامداد بوده ودیده كه ایشان صرفا برای همسایگان دعا می كند وعل را می پرسده‌یایشان در جواب می گویند: یا بنی الجار ثم مالدار - پسركم نخست همسایه وسپس خانه.
۲- و هر كس به خدا و روز قیامت ایمان دارد همسایه ی خود را آزار نمی دهد.
۳- و هر كس به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید كه یا سخن خوب بگوید وگرنه ساكت باشد. خداوند انسان خیرمند بردبار عفیف را دوست دارد و بدگوی بخیل بسیار درخواست كننده ی مصرّ را دشمن می دارد. حیاء از ایمان و ایمان جایش در بهشت است و فحش از زشتگویی است و زشتگویی جایش در آتش است.
مجموع دستورات اخلاقی وصفات مومنین دراین حدیث كه همه ازشرتئط ایمان به خدا وروز قیامت معرفی شده به شرح زیر است:
الف- رعات حقوق همسایگان
ب- پرهیز از پرگوئی وبیجا گوئی وبسنده كردن به گفتار نیك
ج- كردارنیكو داشتن
د- بردبار بودن
ه- پرهیز از بدگوئی، تلخ گوئی ونسبتهای بد به دیگران دادن
و- پرهیز از بخل
ز- پرهیز از اصرار كردن دردخواست از دیگران
ح- رعایت شرم وآزرم (حیاء)
ارتباط میان ایمان به خداوند وروز قیامت بااخلاق معاشرت نشانده آمیخته بودن دنیا وآخرت است. این است معنای الدینا مزرعة الاخره. یعنی آنكه راه اخرت از دنیا و زندگی اجتماعی دراین جهان می گذرد وچنانچه جامعه مومنین اخلاق معاشرت را درزندگی جمعی ازدست بدهند هم دنیا را از دست داده اند وهم آخرت را. با یك چشم باید برای دنیایشان بگریند وبا چشم دیگر برای آخرت. (نعوذ بالله).
متاسفانه در جلسات ومحافل دینی ما یك جیز در این میان مفقود شده وآن اینكه در كنار سوگواری ها وعزاداری ها درس آموزی اخلاقی از پیشوایان دین دیده نمی گردد درحالیكه به صراحت حدیث نبوی مورد سخن ایمان به خدا وروز جزا بدون اخلاق معاشرت اجتماعی چیزی بی معنا وبلكه منتفی است. شاید مشكل درما گویندگان است وبقول پروین اعتصامی:
آموزگار خلق شدیم اما
نشناختیم خود الف و با را
بت ساختیم در دل و خندیدیم
بر كیش بد، برهمن و بودا را
ای آنكه عزم جنگ یلان داری
اول بسنج قوت اعضا را
* خلاصه سخنان آیت الله سید مصطفی محقق داماد، به مناسبت ایام فاطمیه
* انتشار یافته در روزنامه اطلاعات. ۱۲ بهمن ۱۳۹۸
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب